วัดสันป่ายางหลวง ต.ในเมือง อ.เมืองลำพูน จ.ลำพูน – วิหารพระเขียวโขง

          วันสันป่ายางหลวง ตั้งอยู่ในตัวเมืองตรงข้ามกับเทศบาลเมืองลำพูน เดิมเป็นวัดในศาสนาพรหมณ์ ภายหลังจากมีพระกัณฑ์พระโสภโณ พระอุตตโม พระเถระจากพม่าได้มาจำพรรษาเผยแผ่ศาสนาพุทธ ชาวบ้านเกิดความศรัทธาจึงเปลี่ยนมาเป็นวัดพุทธศาสนาแห่งแรกของแคว้นล้านนา ในปี พ.ศ. 1074 โดยมีชื่อเดิมว่า วัดขอมลำโพง 

          ต่อมาพระพุทธศาสนาได้เสื่อมลงตามกาลเวลา จนกระทั่งประมาณปี พ.ศ. 1202 ในรัชสมัยของพระนางจามเทวี  ปฐมกษัตริย์แห่งเมืองลำพูน จึงได้มีการฟื้นฟูบูรณะวัดสันป่ายางหลวง ด้วยการสร้างถาวรวัตถุและกำหนดเขตธรณีสงฆ์ขึ้นใหม่ พร้อมกับได้รับชื่อใหม่ว่า “วัดสันป่ายางหลวง” เพื่อให้สอดคล้องกับสภาพที่ตั้ง เนื่องจากในสมัยก่อนบริเวณดังกล่าวมีต้นยางขึ้นอย่างหนาทึบ

          ภายในวัดสันป่ายาง มีสถานที่สำคัญและสวยงามหลาย เช่น  วิหารพระเขียวโขง พระธาตุวัดสันป่ายาง วิหารพระพุทธบาทจำลอง เป็นต้น

          พระวิหารพระเขียวโขงสร้างขึ้นโดยอ้างอิงตำนานพื้นเมืองที่ปรากฏในคัมภีร์ชื่อ อานิสงส์ผางประทีป (ผ่างปะตี๊ด) ร่วมกับหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา โดย ตำนานผางประทีปเล่าถึงตำนานเริ่มต้นของการตั้งความปรารถนาเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า 5 พระองค์ ที่ในอดีตกาลเกิดเป็นลูกนางกาเผือก เมื่อยังเป็นไข่ถูกลมพัดไปในที่ต่าง ๆ และมีสัตว์ 5 ชนิด คือ ไก่ นาค เต่า วัว และ หญิงชาวบ้าง (บ้างว่า ราชสีห์) เก็บรักษาและเลี้ยงดู ส่วนแม่กาเมื่อหาลูกไม่เจอก็ขาดใจตาย

          ตัวอย่าง สถาปัตยกรรมที่แฝงความเชื่อเรื่องผางประทีปและสะท้อนหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เช่น

• หลังคาพระวิหาร 5 ชั้น และ ช่อฟ้าด้านหน้า 5 ตัว หมายถึง พระเจ้า 5 พระองค์
• ช่อฟ้าด้านหลังวิหาร 3 ตัว หมายถึง ไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ปัญญา
• ช่อฟ้าทั้งหมด 8 ตัวรวมกัน หมายถึง มรรค 8 แนวทางปฏิบัติของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเพื่อมุ่งสู่นิพพาน 
• กลางหลังคาพระวิหารมี เรือหงส์และฉัตร หมายถึง โลกุตตรธรรม หรือ นิพพาน ความสงบดับเย็นพ้นจากกิเลสตัณหา
• ด้านล่างพระวิหารมีรูปปั้นผางประทีป เปรียบเหมือนรังกาและกาเผือกนอนในรัง
• พระพรหมสี่หน้าที่ประทับบนหลังกา หมายถึง แม่กาเผือกที่ได้จุติเป็นท้าวสกุณาวกาพรหม ต้นกำเนิดตำนานผางประทีป
• บนราวบันไดมี รูปปั้นของไก่ หมายถึง แม่ไก่ที่เก็บไข่แม่กาเผือกมาเลี้ยงดูเป็นลูกจนเติบใหญ่ ซึ่งได้ตั้งจิตอธิษฐาน และเกิดใหม่จนบรรลุธรรมเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์แรก มีพระนามว่า กกุสันโธ
• รูปปั้นนาคแผ่พังพาน 5 ตัว หมายถึง แม่พญานาคที่เก็บไข่แม่กาเผือกมาเลี้ยงดูเป็นลูกจนเติบใหญ่ ซึ่งได้ตั้งจิตอธิษฐาน และเกิดใหม่จนบรรลุธรรมเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ที่ 2 มีพระนามว่า โกนาคะมะโน 
• ในรูปปั้นนั้นพญานาคนั่งอยู่บนหลังเต่า หมายถึง แม่เต่าที่เก็บไข่แม่กาเผือกมาเลี้ยงดูเป็นลูกจนเติบใหญ่ ซึ่งได้ตั้งจิตอธิษฐาน และเกิดใหม่จนบรรลุธรรมเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ที่ 3 มีพระนามว่า กัสสะโป
• ด้านซ้ายและด้านขวามีรูปปั้นโคนอน หมายถึง แม่โคที่เก็บไข่แม่กาเผือกมาเลี้ยงดูเป็นลูกจนเติบใหญ่ ซึ่งได้ตั้งจิตอธิษฐาน และเกิดใหม่จนบรรลุธรรมเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าองค์ที่ 4 พระนามว่า โคตะโม
• สูงขึ้นไปมีรูปปั้นเทวดาคู่ยืนอยู่ที่ซุ้มประตู หมายถึง หญิงชาวบ้านที่ได้เก็บไข่แม่กาไปเลี้ยงดูจนเติบใหญ่ และจะได้จุติเกิดมาเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าองค์ที่ 5 คือ พระพุทธเจ้าศรีอริยะเมตไตรย